1919 yılındaki duruma göre Ege Bölgesi Yunanlılar, İstanbul ve Trakya İtilaf Devletleri, Güney Anadolu( Çukurova, Antep ve Urfa’ya kadar) olan bölgeler Fransızlar tarafından işgal edilmişti. Bu verimli bölgeler dışında kalan yoksul ve verimsiz bölgeler ise Kurtuluş Savaşını desteklemektedir. Genellikle ilkel tarım ve hayvancılıkla uğraşan, sanayisi olmayan, madenleri işletilmeyen ve ulaşım imkanları sınırlı olan, Milli Kuvvetlerin hakimiyetindeki bölgelerin ekonomik durumu şöyledir:
Anadolu’da tarım karasabanla yapılmaktadır, Menteşe, Eskişehir, Konya, Harput ve Erzurum’da tahıl üretilmektedir, Konya tahıl ambarıdır, Karadeniz bölgesinde fındık ve pirinç yetiştirilmekte, Afyon’da şeker pancarı ekilmekte, Doğu Anadolu’da ise hayvancılık yapılmaktadır. Hayvancılığın geliştiği Doğu Anadolu Bölgesinde dokumacılık ve dericilik gelişmiştir. Tarsus’ta bulunan Rasim DOKUR ile Sadık ELİYEŞİL’in dokuma fabrikaları ise Fransız işgal bölgesi altında kalmıştır.
İzmit’te Deniz Kuvvetlerine ait ilkel bir tersane, Eskişehir’de Demiryolu Tamir Atölyesi, Kayseri’de sucuk ve pastırma üreten işletmeler, Konya’da döküm atölyeleri, Kastamonu’da kereste fabrikaları vardı. Bolu, Zonguldak, Ereğli ve Sinop’ta iskeleler yardımı ile ticaret gelişmişti. İnebolu ve Sinop ticari iskeleleri Kastamonu’ya bağlı idi. Eskişehir lüle taşı imal ederken, İzmit ve Konya’da ticaret gelişmişti. Anadolu’da bulunan krom, demir, kömür, bakır ve kükürt madenleri işletilememekte buna karşılık Zonguldak’ta kömür, Afyon’da maden suyu, Konya’da tuz, Ergani’de bakır, Kars ve Ardahan’da kaya tuzu işletilmektedir. Kapitülasyon hakkı verilen Batılı ülkeler sadece kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmişler, Zonguldak kömür havzasında önce Fransızlar, sonra da 1920 yılında İtalyan- Fransız anlaşması ile bu iki devlet kömür madenlerini işletmişlerdir. 1920’de T.B.M.M. açılınca ilk iş olarak İstanbul Hükümetinin verdiği imtiyazlar iptal edilmiş, bölgeye el konulmuş ve 1921 yılında çıkarılan kanunla kömür ocakları millileştirilmiştir.
1920 yılında kömür üretimi 569 bin ton, 1921’de 342 bin tona düşmüş, 1922’de 410 bin tona, 1923’te 557 bin tona çıkarılmıştır, üretimi arttırmak için bölge halkı seferber olmuştur. Karayolları ilkeldir, demiryolları ise İngiliz ve Fransız şirketlerinin tekelindedir, Kurtuluş Savaşı yıllarında 13.885 km. şose, 4.450 km. toprak olmak üzere toplam 18.335 km. olan yollar bakıma muhtaçtır, Birinci Dünya Savaşı yıllarında bakımı yapılamamıştır. İstanbul’un işgaliyle Heyet-i Temsiliye’nin sert tutumuyla İngilizler Arifiye- İstanbul Haydarpaşa ve Anadolu Hattını, Fransızlar ise Bağdat Demiryolunun Konya- Yenice arasını terk ettiler, bunun üzerine 1.067 km. demiryolu Kuvva-i Milliye’nin kontrolü altına girmiş oldu. 25 Mart 1920’de Milli Kuvvetlerin elinde 15 kömürle çalışan lokomotif, mazotla çalışan 5 lokomotif ile 717 vagon vardır. “Anadolu, Bağdat, Afyon ve Uşak demiryolları ve Bağdat İnşaat Şirketi Genel Müdürlüğü” adı altında bütün demiryolları millileştirildi. Cephe gerisinde sivil halk ve yöneticiler insanüstü gayretle çalışarak hatları onardılar, asker ve malzeme sevkiyatını gerçekleştirdiler, Batı Cephesinde yapılan savaşlarda demiryolları tarihi roller üstlenmiştir.
Türk Milleti, yüzyıllarca süren yenilgilerden Kurtuluş Savaşı ile kurtulmuş ve gururla yeni bir Türk Devletini kurmuştur. “ Millet fakrü zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir” sözü Kurtuluş Savaşından önceki durumumuzu özetlemektedir. 1921 yılında bazı komutanların 10 adet otomobil isteğine Maliye Vekili Hasan Fehmi Bey” Yunanlılar İzmir’de pırıl pırıl otomobiller hazırlamış. Hepsi Türk Ordusunu bekliyormuş. Hem de birçok. Buyurun İzmir’e gidin. Otomobillere sahip olun.”
1919 yılı öncesi ekonomik durumu incelemeye gelecek yazımızda devam edilecektir.
