Tarih içinde Türkçenin Arapça ile yakın teması vesilesiyle çoğul kalıbındaki Arapça kökenli bazı kelimelerin dilimizde geniş bir kullanım sahası bulduğu görülmektedir. Arapça çoğul kalıbındaki bahis mevzusu olan bu kelimeler, dilimizde her zaman çoğul yapma ihtiyacıyla çoğul manada kullanılmamaktadır. Bu tür çoğul kelimeler bazen tekil manada, bazen mana değişmesiyle, bazen de büyük ünlü uyumuna göre Türkçe çoğul –ler, –lar ekiyle birlikte kullanılmaktadır.
Çoğul kalıbındaki Arapça kökenli bazı kelimelerin dilimizde çoğul manalarının dışında ve Türkçe -ler, -lar çoğul eki getirilerek kullanılması doğru mudur? Böyle kullanımlar dil-anlatım yanlışlığı oluşturur mu? Bu soruların cevapları hususunda dilbilimcilerin iki değerlendirmesinden söz edilebilir.
Birinci değerlendirme: Çoğul kalıplı Arapça kökenli bazı kelimelerin Türkçeleştirildiği düşüncesiyle tekil manada, mana değişimiyle ve Türkçe çoğul ekiyle kullanılmasının Türkçenin zenginliği olarak görülmesidir. Bu kullanımın dil-anlatım yanlışlığı olmadığı ve galat-ı meşhur olarak kabul edildiği anlayışıdır. Türk Dil Kurumu’nun Türkçe sözlüğünde çoğul kalıbındaki Arapça kökenli bazı kelimeler için “Türkçede tekil anlamda kullanılır.” açıklamasıyla bu anlayış, TDK’ce de benimsenmiştir.
İkinci değerlendirme: Çoğul kalıplı Arapça kökenli bazı kelimelerin mana değişimlerinin haricindeki tekil manada ve Türkçe çoğul ekiyle kullanımının doğru olmadığı ve dil-anlatım bozukluğu olarak görüldüğü telakkisidir.
Dünyanın en zengin ve kadim birkaç dilinden biri olan Türkçenin Türk milletinin ve Türk devletlerinin tarihi düşünüldüğünde, diğer milletlerin dillerini etkilemesi ve onlardan etkilenmesi son derece tabiidir. Türkçenin yozlaşmasına ve istilasına izin verilmemesi, dilbilgisi esaslarının bozulmaması kaydıyla dilimizin diğer dillerden etkilenmesi Türkçenin zenginliği olarak değerlendirilebilir.
Bu kıstaslar göz önünde bulundurulduğunda çoğul kalıbındaki Arapça kökenli bazı kelimelerin Türkçenin dil kaideleri dışında keyfi kullanılması dil-anlatım bozukluğuna yol açar. Mezkûr kelimelerin Türkçenin dil kaidelerinin hiçe sayılarak kullanılmasının Türkçenin zenginliği olarak kabul edilmesi mümkün değildir. Galat-ı meşhur kabul edilip avamın bu hatayı yapması hoş görülse bile mürekkep yalamış ve eli kalem tutan sanatçının, münevverin, akademik kariyer sahibinin, gazetecinin, siyasetçinin, devlet adamının, böyle bir dil-anlatım yanlışlığı yapması yakışık almaz.
Türkçe çoğul eki getirilerek kullanılmaması hususunda sehven yapılan hatalar dışında itina gösterileceğini ümit ederek günümüzde de yaşayan çoğul kalıbındaki Arapça kökenli kelimelerden bazılarını, Arapçadaki çoğul kalıpları tasnifine tabi tutmadan hatırlatmak gayesiyle aşağıya sıralıyorum.
evrak, esrar, esma, eşkâl, tüccar, tebaa, ulema, cühela, fukara, şüheda, vükela, havadis, ekâbir, enbiya, evliya, ervah, emlak, ahkâm, ecdat, vesait, eşkıya, şürekâ, etraf, afak, aksam, ashap, emsal, erkân, erzak, esnaf, eşraf, eşya, evham, evsaf, guraba, emtia, ahbap, ahval, ebat, efrat, enkaz, şerait, afat, beyanat, fiiliyat, fikriyat, harekât, hatırat, hissiyat, hadisat, hasenat, hayrat, hayvanat, hububat, ıslahat, icraat, izahat, evveliyat, ifşaat, imalat, ihracat, ithalat, istihbarat, küsurat, külliyat, malumat, mahlûkat, maddiyat, maneviyat, matbuat, mevzuat, mevcudat, maruzat, zayiat, zuhurat, tezahürat, muhteviyat, mukaddesat, mukadderat, muamelat, meçhulât, müktesebat, müşkülat, mühimmat, mücevherat, mürettebat, nakliyat, nadirat, nebatat, nazariyat, neşriyat, ruhiyat, safahat, sarfiyat, sevkiyat, seyyiat, tahkikat, tahkimat, tahrifat, talimat, tahsilât, tahribat, taksimat, taksirat, tazminat, tahkikat, tatbikat, tadilat, tebligat, teçhizat, tedrisat, teminat, tamirat, tertibat, tesisat, tenzilat, teslimat, teşkilat, tetkikat, teşrifat, teferruat, tevziat, tembihat, tezvirat
Eyvallah!
Teşekkürler, aradığımı buldum. Emeklerinize sağlık. "Tertibat" hem tekil, hem de çoğul anlam içerdiğinden, coğul eki alamaz. Colorado'dan sevgi ve selamlar...