Seyhun ve Ceyhun nehirlerinin ortasında kalan Mâverâünnehir’de Semerkant, Buhâra ve Fergana gibi şehirler bulunuyordu. Türkler, Büyük Hun Devleti’nin kuruluşundan sonra, ilk Türk yurtlarından olan Tanrı Dağları’ndan Fergana’ya doğru akınlar yaptılar ve oralara yerleştiler. Bu bölgeler ve batısındaki Soğd bölgesi Türkler ve Îranlıların ortak mücâdele ve paylaşım yerleri oldu. Sonraları bu bölgelerde Türk atlı göçebeler yerleşik hayâta geçmiş ve zirâatçılıkla uğraşır olmuşlardı.
Türk milletinin Asya’daki rakip kavimlerden biri de Çin milleti idi. Onlarla çetin mücâdeleler olmuştur. Orhun’daki, Kültikin Âbide’sinde, “Çin Milleti’nin sözü tatlı, ipeği yumuşak imiş. Tatlı sözle yumuşak kumaş ile aldatıp uzak milleti öylece yakınlaştırmış. Yakınlaşıp, konduktan sonra kötü şeyleri o zaman düşünürmüş“ diye yazılıdır.
“Bir Hun imparatoru ecdâdının Çinlilere karşı kudretini-gücünü millî ahlâk ve an’anelerinin üstünlüğü ile izah ediyordu. Bu sebeple de Çin kültür ve âdetlerine rağbeti, hayranlığı milletinin esâretine bir başlangıç sayar; bu hususta halkı uyarır ve muhârebeleri de sâdece milletinin menfaati için yaptığını söyler ki, Türk hükümdarlarına mahsus olan bu millî görüş ve duygular Orhun Kitâbeleri’nde daha derin bir his ve hasletlerle ortaya çıkmaktadır.
Mîlâdın ilk yıllarında büyük Hun İmparatorluğu’nun parçalanmasıyla, Orta Asya kültürleri birbirine karışmıştı.”
Uygur Türkleri, daha Müslüman olmadan önceki zamanlarda “Bu yağmursuz ve kumluk kıtada, asırlarca örtülü kalmış olan muazzam binâ-lar, heykeller, duvar resimleri, canfes, zarif kumaşlar ve kâğıda tersim olunmuş tasvirler, kitaplar, zengin bir edebiyat bakiyeleri ile burada yüce bir medeniyetin varlığına kesin şâhitlerdir. Gerçektir ki Uygurların Karaho-ço-Turfan şehrinde muazzam ve hayret verici bir medeniyet vardı. İngilte-re, Fransa ve Almanya'da yok iken, güzel ve büyük bir medeniyet sâhibi olan cedleri ile Türkler çok iftihar edebilirler”.
Devam edecek
Kaynak: Celil Altınbilek Memleket Sevdası. Kubbealtı Neşriyat 2016 s.12-13
