FRANKLEN BUYYON’UN MANİSA YANGINI ANILARI

Fransa Cumhuriyetinin eski Bakanlarından Franklen BUYYON’un Manisa Yangını ile ilgili anıları İstanbul Gazetelerinde yayınlanmıştır. Mösyü BUYYON’un bir yabancı gözü ile o günlerin durumunu bütün çıplaklığı ile göstermesi yönünden son derecede önemlidir. Beraberinde özel bir katibi bulunduğu halde İstanbul’a gelen Franklen BUYYON, İzmir’de bulunduğu sırada Manisa’yı da ziyaret ederek Yunanlıların, yerli Rum ve Ermenilerin yaptığı tahribatı bizzat görmüş, mezalim ve cinayetleri yerinde incelemiştir. Hükümetimiz tarafından emrine tahsis edilen özel bir trenle Manisa’ya gelen Mösyö BUYYON, hiçbir tesir altında kalmadan gördüklerini yazmış ve yapılan insanlık dışı hareketler ve katliamlardan, zulümlerden nefret etmiştir.

“ Benim mağluplar hakkında fena bir şey söylemek adetim değildir. Fakat Fransızlar’ın, İngilizler’in, Amerikalılar’ın tanıklık ettikleri ve benim bizzat gördüğüm şu faciaları anlatmadan geçemeyeceğim. Güzel ve latif bir şehir olan Manisa Yunanlılar tarafından yakılmıştır. Tasavvur ediniz ki 11. 000 ikametgahtan 10.000’i mahvolmuştur. Bu tahripkarlık yalnız Manisa’ya değil, Eskişehir’den İzmir’e ve Sakarya’ya kadar uzanıyor. Güzel beldeler şimdi birer yangın yeridir. Yine Franklen BUYYON’un tahkikatına göre Manisa’da 1.550 ev, 15 Cami, 4 havra, 3700 kişinin yangın alevleri arasında yandığı, 800 kişinin dövülerek yaralandığı, evsiz kalan 40.000 kişinin evsiz barksız bir halde bulunduğu kayıtlıdır.

Resmi binalardan hemen hepsi yanmıştır, 14.000’e yaklaşık evden sadece 1.180 ev kurtulmuştur. 36 dini binadan Hatuniye, Çeşnigir, Muradiye, Sultan, Ulucami, Dervişali, Ayniali, İvazpaşa, Lalapaşa, Hacıyahya, Alan, Yarhasanlar müstesna diğerleri yanmıştır. 60 mescidin 45’i yanmıştır, 12 tekkeden Mevlevi, Kadiri, Karyağdı, Mısıroğlu, Osmanşeyh, Yarhasanlar yangından kurtulmuş, diğerleri yanmıştır. 4 kütüphaneden üçü yanmış, Karaosmanzade kütüphanesi kurtulmuştur. Şevket, Sadık, Balyoz ve malta fabrikaları yanmış, Yaralı fabrikası kurtulmuştur. Tabakhane, Bekirağa, Mahmutbey, Ayniali, Karaköy, Dükkanönü, Güzeloğlu, Şekerci ve Malta motorları kamilen yanmıştır. Mevcut 33 medreseden iki Muradiye, iki Sultan medresesi yangından kurtulmuş, diğerleri yanmıştır. 40 adet han ve otelden kurtulanlar Kurşunlu, Yenihan ve Halit Paşa hanlarıdır. 6 hamamdan Ulucami ve Karaköy hariç diğerleri yanmıştır. İki imaretten birisi ile 4 havra, iki mektep, bir hastane yanan binalar arasındadır.

Anadolu’da Yunanlılar tarafından işgal edilip çeşitli mezalime sahne olan şehirler, batı Anadolu’nun en mamur ve zengin kısımlarına rastlamaktadır. Mezalime sahne olan bu şehirler, Ankara vilayetinin Haymana kazasından ve Eskişehir havalisinden başlayarak bir taraftan Marmara denizine, diğer taraftan Akdeniz’e kadar uzanan muazzam bir arazi dahilinde toplanmaktadır. Bu muazzam arazi dahilinde bulunan kasaba ve şehirlerin ekserisi köyleriyle beraber Yunan ordusu tarafından tahrip edilmiş ve yakılmıştır. Alaşehir, Turgutlu, Salihli kaza merkezleri tamamen yakılmıştır, bu kazalar harabezara döndürülmüşlerdir. Yakılan bu vilayet ve kazalara 1.000’nin üzerindeki köylerimizi de ilave edersek tahribatın azameti hakkında bir fikir verilmiş olur.”