Yusuf Has Hacib, Karahanlılar Devleti zamanında yaşamış meşhur bir şair ve düşünürdür. Kutadgu Bilig adı verilen eserini 1068 yılında Balasagun şehrinde yazmaya başlamış ve göç ettiği kaşgar şehrinde 18 ay süren çalışması sonunda 1069 yılında tamamlamıştır. Kutadgu bilig, mutluluk veren bilgi, hükümet olma bilgisi anlamına gelmektedir. Karahanlı Türkçesi ile yazdığı eseri, 6645 beyit ve ayrıca 173 dörtlükten meydana gelmiştir.
Tamamladığı eserini Karahanlı Hükümdarı Tabgaç Han’a takdim etmiş ve hükümdar tarafından kendisine “ Has Hacib yani Ulug Hacib” unvanı verilmiştir. Eserde Küntogdı Hükümdarı ve adalet ile Hukuku temsil etmektedir. Aytoldı vezirdir ve Devleti temsil etmektedir. Ögdülmiş vezirdir ve aklı temsil etmektedir. Odgurmış ise vezirdir ve kanaat ile akibeti temsil etmektedir. Kutadgu Bilig’in günümüzde sadece üç nüshası bulunmaktadır, ikisi Avrupa başkentlerinde, biri ise Fergana’da muhafaza edilmektedir. Yusuf Has Hacib, eserinde hükümdara, vezirlere, yöneticilere, halkına ve tüm gençlere tavsiyelerde bulunmaktadır, yol göstermekte, herkesin uyması gereken kuralları yalın ve anlaşılır ifadelerle yazmaktadır.
Yusuf Has Hacib, Hükümdar’a hitaben yaptığı bir konuşmada şunları söylemektedir: “ Yönetimin altında bulunan halkın senin üzerinde üç hakkı vardır: Gümüş ayarlarının korunması, halkın doğru yasalarla yönetilmesi ve ulaşım yollarının korunması. Senin de halkın üzerinde üç hakkın vardır: Vergileri zamanında ve tam olarak ödemeleri, kurallara uymaları, dostunla dost ve düşmanınla düşman olmalarıdır. Daima şunu düşün: Ben ölsem bile adım iyi kalsın.”
Kutadgu Bilig’den seçme sözlerden bazıları şunlardır: -Yalnız kendi menfaatini gözeten dosta gönül bağlama, fayda görmezse sana düşman olur, ondan vazgeç. – Menfaat sandalyeye benzer, başında taşırsan seni küçültür, ayağının altına alırsan seni yükseltir. – Öfke ve gazap ile işe yaklaşma; eğer yaklaşırsan, ömrünü heder edersin. – Kimin sana biraz emeği geçerse, sen ona karşılık daha fazlasını yapmalısın. – Kötülük değersiz bir şey olduğu için, onu yapan da değersizdir.- Kara toprağın altındaki altın, taştan farksızdır, oradan çıkınca, beylerin başında tuğ tokası olur.
İnsana, insanlığı nispetinde mukabelede bulun. Böyle mukabelede bulunduğu için insana insan adı verilmiştir. – İnsanı dil kıymetlendirir ve insan onunla saadet bulur. İnsanı dil kıymetten düşürür ve insanın dili yüzünden başı belaya girer. – İyi hareket et, kötülerin zararlarını ortadan kaldırır. – Söz ağızda iken sahibinin esiridir, ağızdan çıktıktan sonra sahibi onun esiridir. – Huzur isteyen zahmet ile birlikte gelir. Sevinç istersen kaygı ile birlikte bulunur. – İşe acele ile girme, sabır ve teenni ile hareket et. Acele yapılmış olan işler yarın pişmanlık getirir.
-Akıl senin için iyi ve yeminli bir dosttur. Bilgi senin için çok merhametli bir kardeştir. –Allah’a sığın, O’nun emrine itaatsizlik etme. – Akıl süsü dil, dil süsü sözdür. İnsanın süsü yüz, yüzün süsü gözdür. İnsan sözünü dili ile söyler; sözü iyi olursa yüzü parlar. – Allah’tan ne gelirse ona razı ol. – Bir insan bütün dünyaya hakim olsa bile sonunda dünya kalır, O’nun kısmetine ancak iki top bez düşer. – Bir dünyanın kusuru bin, meziyeti ise bindir. İnsan bunu nasıl geçirirse o öyle geçer. – Bütün halka içten gelen merhamet göster.
