Orta Asya Türk Devletlerinden, Karahanlı Devletinin efsanevi hükümdarı, toplu olarak İslam’ı kabul eden ilk Türk Devletinin reisi olan Satuk Buğra Han, yaptığı icraatlarıyla adından gıptayla bahsedilerek nâmı bugünlere gelmiş, tarihteki şerefli yerini almıştır.
Karahanlı Devleti bünyesinde Yağma, Karluk, Çiğil, Göktürk, Türkmen, Uygur, Oğuz gibi birçok boyları barındırmış, Karluk’larla bir anılmış ve onların devamı sayılmış, muhtelif Türk Boy’ları birlik ve beraberlik içinde, dokuzuncu asırdan itibaren dört yüz seneye yakın Asya’nın ortasında Semerkant, Balasagun, Uzkent gibi şehirleri başkent yapmış, büyük bir devlet meydana getirmişlerdir. Köklerinin Göktürk devletinden geldiği ve onların devamı olduğu ifade edilmektedir. Hükümdar ailesinin ise Yağma, Karluk ve Uygur’lardan olduğu iddia edilmiştir.
Karahanlı Hakanları, Buğra Han, Kara Han, İlek-ilig Han unvanlarıyla anılmışlardır. Bu Türk Hakanlığı’na, Osman Turan’ın ifadesiyle 10. ve 12. yüzyıllarda hüküm süren bu devlete Al-i Efrasiyab ve Türkistan Hakanları, denilmiştir. İsmini andığımız Satuk Kara Buğra Han, miladi 900 yılına doğru doğmuştur. Uygur Devletinin yıkılmasından sonra, ülke topraklarına yapılan göçler neticesinde, Türk Boy’larının yurt tutmak için yaptığı kavgaları önlemek için çokça mücadele etmiş, bir zaman sonra ülkenin idaresi amcasına geçince, O’nun himayesine girmiş, Kaşgar taraflarına gitmiş ve orada kâmil insan İslam Âlimleriyle tanışmış ve Müslümanlığı öğrenmiştir. Daha sonra devletin başına geçmiş Kaşgar’ı fethetmiş ve başkent yapmıştır. O’nun hayatı hakkında, 16. yüzyıldan gelebileceği tahmin edilen yazılı kaynak Satuk Buğra Han Menkıbesi günümüze kadar gelmiş, efsanevi nitelikli bu bilgiler oradan bize ulaşmıştır.
Bir gece rüyasında” Gökten inen bir kişi ona TÜRKÇE olarak, Müslüman ol ki dünyada ve ahrette esenlik bulasın” demiş ve sabah olunca İslam’ı kabul etmiştir. Müslüman olunca Satuk Buğra Abdülkerim Han ünvânını almış, Kaşgar’ı fethetmiş ve başkent yapmıştır. Türk hakanlığı devirlerinde, İmar faaliyetlerine özen gösterilip, günümüze kadar da gelen mimari yapılar inşa edilmiştir. Karahanlı’lar yalnız siyasi ve idari değil, sanat, kültür ve düşüncede ileri gitmiş, sanatkâr ve ilim adamları korunmuş ve teşvik edilmiş, nice kıymetli eser günümüze kadar gelmiştir. 9. ve 10. asırların kültür ve sanat, düşünce açısından çok canlı ve verimli oluşu sonraki Türk devletlerine alt yapı oluşturmuş, büyük imparatorlukların harcını atmıştır.
Orta Asya dediğimiz Asya’nın ortası Türkistan, Türk Yurdu’dur ve orada hâlâ Türkler yaşamaktadır. Doğu Türkistan ise tam bir esaret altındadır. Azerbaycan’dan başlayıp(aradaki iletişimi kesen Karabağ hariç) İran’dan itibaren Türk Yurduna ulaşılmaktadır. Birlik güzeldir ve unutmamak gerekir.
