Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin sürekli ve hissedilir artışını ifade eden bir durumdur. Son yıllarda Covid-19 döneminde tüm dünyada enflasyon artışları dikkat çekici düzeyde arttığı için bu konuyu ele alalım.
Pandemi döneminde ülkeler kapanma kararları alırken ülkedeki büyük ve küçük her türlü işletme gelir kayıplarına uğramaya başladı. Bu kayıplara kişilerin işsiz kalmaları sonucu kişilerin gelir azalmaları da eklenince ülkeler çareyi vatandaşlarına yardım sağlamakta buldular. Bu yardım paketleri ilk başta vatandaşı rahatlattıysa da şu anda enflasyonun artışıyla bu yardımların bedelini ödüyor olabilir miyiz?
Ülkeler vatandaşlarına yardım etmek için bir finansman kaynağı bulmak istediler. Ancak pandeminin ihracata ve ithalata getirdiği bazı engeller bu finansman kaynağının bulunmasını zorlaştırdı. Bu konuda devreye varlık alımları ve para basma girdi. Dünyanın en güçlü ekonomilerinden ABD’de 2014-2019 yılları arasında 4.4 trilyon dolar basılırken enflasyon %0-%2 aralığında değişmekteydi. Ancak Amerika son dönemde Çin ile yaşadığı ekonomik gerilim ve ambargoları telafi etmenin yanında pandemi yardımları içinde para basarak finansman sağlayınca 8.7 trilyon dolar para basmak zorunda kaldı. Bu para arzı enflasyonun tarihin en yüksek seviyelerine çıkmasına sebep oldu ve enflasyon %6,8 seviyelerine yükseldi. Yardımlar sayesinde gelir sıkıntısı çekmeyen vatandaşın mal ve hizmet talebi artınca zorlu pandemi şartlarında firmaların arz seviyesi talebi yakalamakta zorlandı. Bu sebeple fiyatlar yükselmeye başladı. Aynı şekilde birçok Avrupa ülkesinde de enflasyon oranları tarihin en yüksek seviyelerine çıktı. Avrupa’nın önde gelen ekonomilerinden Almanya %5,2 enflasyon oranı ile son 29 yılın en yüksek seviyesine ulaşırken, İngiltere'de son 10 yılın en yüksek enflasyonu %5,1 ile yaşanmaktadır. Dış ülkelerdeki bu artışlar ülkemiz gibi üretimi kısıtlı ve özellikle enerji alanında dışa bağlı ekonomiye sahip ülkelerde çok daha fazla hissedildi. Maliyetleri artan yabancı üretici ürününü daha yüksek fiyattan ihraç edince küresel çapta fiyat artışları kaçınılmaz oldu.
Ülkemizdeki duruma göz atacak olursak, üretimdeki yetersizlik dolayısıyla gelen dışa bağımlılık ve dış borçlar kurda yükselişlere sebep oldu. Bu, enflasyonu tetikleyen sebeplerden sadece bir tanesidir. 2021 yılında 225,4 milyar dolar ihracat yaparken 271,3 milyar dolar ithalat gerçekleştirerek 45,9 milyar dolar dış ticaret açığı verdik. En büyük ithalat kalemimiz olan enerji sektörüne baktığımızda, Ekim ayı verilerine göre 2021 yılı Ekim ayında 2020 yılı Ekim ayına göre %159,3 daha fazla enerji ithalatı gerçekleştirdik. Bu alım karşısında dolar ile ödeme yaptığımızı düşündüğümüz zaman elektrik ve doğalgaz zamanlarına şaşırmamak gerek. Mal ve hizmetlerin nihai tüketiciye sunum aşamalarında en büyük maliyet unsurunun yine enerji olduğunu göz önünde bulundurursak bu zamlar sonucu fiyatlar genel düzeyindeki artış ilerleyen süreçte kaçınılmaz gözükmektedir.
Rakamlarla destekleyecek olursak 3 Ocakta enflasyon yıllık %36 olarak açıklansa da üretici enflasyonuna baktığımız zaman %79,89 olarak görüyoruz. Bu, Kasım 2002’den bu yana ülkemizde görülen en yüksek enflasyon seviyesidir. Bu veriler bize üreticilerin bu denli maliyet artışını fiyatlara yansıtmaya devam edeceğini anlatmaktadır. Buna bağlı olarak yılın başında ücretlere yapılan zamlar enflasyon karşısında ezilecek ve alım gücü daha da
zayıflayacaktır. Bu durumun doğru ekonomi ve maliye politikaları ile bir an önce tersine döndürülmesi ve fiyat istikrarının arz ve talebe göre en uygun seviyede sağlanması gerekmektedir.
Dokuz Eylül Üniversitesi Maliye bölümü öğrencisi Tarık Topal
